Jan de Waardt

Johannes Hendrikus de Waardt wordt op 28 april 1871 in Rotterdam geboren. Hij is de zoon van Hendrik de Waardt en Geertruida Elisabeth Sikemeier. De moeder van Jan de Waardt is vroeg overleden, als Jan een paar jaar oud is. Hij wordt opgevoed door zijn stiefmoeder. Zijn vader hertrouwt rond 1881, maar in 1886 scheidt het echtpaar. De vader van Jan heeft een winkeltje, dat helaas in 1881 failliet gaat. Jan de Waardt is na de scheiding bij zijn stiefmoeder gebleven. Zij trouwt later met de pianist, Johan Sikemeier en die voor zijn stiefzoon zal zorgen. Vermoedelijk dankzij hem gaat Jan de Waardt aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Rotterdam studeren. Er is weinig over zijn studiejaren bekend, behalve dat hij een leerling van Stiering is (hij tekent een portret van hem) en dat hij met een medestudent, Herman Heijenbrock (1871-1948) bevriend is geraakt. Herman Heijenbrock gaat, als hij na zijn studie, een prijs heeft gekregen, op reis naar Belgie en heeft daar een tijdje in een theater in Antwerpen, als decorateur gewerkt. Of Jan de Waardt hem dan vergezelt, is onbekend. In de collectie van het Gemeentemuseum Helmond bevinden zich tekeningen van Jan de Waardt, die eigendom waren van Herman Heijenbrock, die duidelijk als ontwerpen voor programmaboekjes of affiches voor een paar operavoorstellingen gemaakt zijn. In de jaren 1897-1898 wonen zij samen en delen een atelier in Noordwijk aan Zee. Het Gemeentemuseum Helmond is in bezit van een tekening van Jan de Waardt, gesigneerd en gedateerd: ‘Noordwijk a. Zee 97’. In 1898 gaan zij ook op reis naar de Belgische Borinage. Heijenbrock schildert landschappen , Jan de Waardt zoekt modellen voor zijn portrettekeningen. De tweede helft van de jaren 90 is de meest productieve periode in het leven van Jan de Waardt. Hij maakt karikaturen – een serie 'Parlementaire portretten' voor 'De Amsterdammer'. (Later 'De Groene Amsterdammer' genoemd). Tussen 26-07-1896 en 03-01-1897 zijn er tien karikaturen van zijn hand gepubliceerd. In deze tijd woont Jan de Waardt in Den Haag. In februari 1897 komt Alexander Cohen met zijn vrouw Kaya Batut bij hem logeren. Alexander Cohen (1864-1961) is een anarchist die wegens majesteitsschennis een tijdje in de gevangenis heeft gezeten. In zijn boek 'Van anarchist tot monarchist', 1936, schetst hij zijn vriend Jan de Waardt als een “op zwart zaad teerende malancholicus, niet zonder talent! “. Jan de Waardt tekent het portret van de vrouw van Alexander Cohen en krijgt van Cohen de opdracht om de eerste omslag van Cohen’s blad 'De Paradox' te ontwerpen. Bovendien maakte hij spotprenten, briefkaarten, affiches en satirische tekeningen voor Uilenspiegel. Jan de Waardt sympathiseert met linkse, socialistische en anarchistische kringen. Als hij met Herman Heijenbrock terug uit Borinage komt, gaan zij samen naar de socialistische voorman Ferdinand Domela Nieuwenhuis om met hem een plan te bespreken om het sociale onrecht van de arbeider in kunst te publiceren. Domela Nieuwenhuis ziet daar geen nut in. Maar Jan de Waardt heeft voor zijn boek 'Een vergeten hoofdstuk. Blanke slaven' , uitgegeven door S.L. Van Looy in 1898, ca. 40 illustraties gemaakt. Het is hoogstwaarschijnlijk dat Jan de Waardt in opdracht van de uitgeverij S.L. Van Looy werkt. In een andere uitgave van S.L. Van Looy, een brochure met de tekst van Herman Heyenbrock, 'Onze samenleving in woord en beeld' zijn ook, onder andere, tien illustraties van Jan de Waardt gebruikt. Zijn illustraties voor de verhalen 'Het armenhuis' van Truida Kok en ''t Kedoo' (Het Cadeau) van S.G.van der Vijgh Jr. zijn in Elzeviers uit 1898 en 1901 te vinden. Jan de Waardt illustreert ook kinderboeken, uitgegeven door S.L. Looy in Amsterdam : '12 Japanse sprookjes' ,1899 – uit het Engels naverteld door Nellie met 46 illustraties van Jan de Waardt en 'Dagen en Daden van Admiraal Dubbel Wit' , 1899, met 5 historieplaten en 16 titelvignetten, en 'Op den Lindenhof' geschreven door Agnes Hoffman, uitgegeven door C.L.G. Veldt in 1900. In de collecties van het Drens Museum en het Gemeentemuseum Helmond bevinden zich ontwerpen voor een boek over kikkers. Op de titelpagina staat: 'Een droeve kikkergeschiedenis - Aan kleine Truusje verteld door H.de Koning' geïllustreerd door Jan de Waardt; maar het boek is waarschijnlijk nooit uitgegeven; er zijn geen sporen van zo’n uitgave te vinden. De kwaliteit van zijn illustraties voor kinderboeken bewijst dat hij niet allen een tekenaar van politieke spotprenten en scènes uit het leven van de arbeiders is, maar ook een kunstenaar die zich heel bewust van de nieuwste trends in de kunst is. De kunststroming die omstreeks 1890 ontstaat, genoemd Art Nouveau of Jugendstil, wordt gekenmerkt door sierlijk, grillig lijnspel. De kunstenaars streven naar een vlak decoratieve weergave. Een grote inspiratiebron is de natuur – vooral de bloemenwereld, maar ook Japanse kunst (met name Japanse houtsneden). Jan de Waardt heeft de invloeden van Art Nouveau en Japanse kunst in zijn boekenillustraties op zijn eigen manier verwerkt. Sommige illustraties van hem kun je met de werken van Theo van Hoytema of van Jan Toorop vergelijken. Helaas staat Jan de Waardt nergens vermeld. “Zijn naam is in geen enkele lexicon meer te vinden”, zoals Jeroen Kapelle in zijn artikel schrijft. De laatste jaren van zijn leven, zeker vanaf 1904, woont hij in Oostvoorne. Zijn naam verschijnt in 1904 in verband met de tentoonstelling van Herman Heijenbrock. In de catalogus staat hij vermeld als bruikleengever . Jan de Waardt overlijdt op 21 juli 1909 in Zeist.