Lucas Gassel

Over het leven van Lucas Gassel (ca 1488 - 1568/69) is weinig bekend. Zo is er onzekerheid over zijn geboortedatum (circa 1488), de duur van zijn verblijf in Helmond en over de plaats waar hij zijn opleiding genoot. Zijn geboorteplaats is vermoedelijk Deurne en is hij in 1494 op jonge leeftijd naar Helmond gekomen aangezien zijn vader dan poorter van de stad wordt. Misschien kreeg hij zijn eerste lessen van zijn vader die ook schilder in Helmond was. Ook over zijn achternaam is geen zekerheid te geven. In de archieven en 16e en 17e eeuwse boeken over kunstenaars wordt hij vermeld als "Van Gassel", “Van Gasselt", “Gasselt", en "Gassel". Ook wordt soms de toevoeging “Van Helmond” achter zijn naam gezet. Uit een archiefstuk van 5 maart 1520 blijkt dat Lucas Gassel niet meer in of bij Helmond woont. Hij is dan al naar Antwerpen vertrokken. Later verhuist hij naar Brussel. Het laatste werk van zijn hand is een tekening van Abraham en de drie engelen uit 1568. Hieruit kan worden geconcludeerd dat de schilder in de loop van 1568 of 1569 is overleden. Gassel maakt voornamelijk landschappen met Bijbelse taferelen. In de wijze waarop hij het landschap in drie kleurlagen opbouwt, volgt hij de Zuid-Nederlandse schilder Joachim Patinir (ca 1480 – 1524). Zijn landschap is donkerbruin van tint op de voorgrond en gaat via lichtbruin en donkergroen in het midden over in lichtbruine en grijzige tinten die overgaan in de wolkenlucht. Ook maakte hij tekeningen en zijn gravures naar zijn ontwerp bekend. Deze werden in Antwerpen door de gebroeders Johannes en Lucas van Deutecom gegraveerd en uitgegeven Hieronymus Cock en diens weduwe Volcxken Diericx. Zij dateren van het eind van zijn leven. Een vriend van Gassel is de Vlaamse dichter-schilder Dominicus Lampsonius (1532 – 1599). Hij karakteriseert de kunstenaar in zijn Pictroum alquot celbrium Germaniae inferiores (Portretten van beroemde schilders in de Nederlanden) uit 1572 als iemand die met ‘gheleerde handt’ (= met kennis en kunde) ‘landschap en hut’ (= landschap en architectuur) schildert. De gebouwen geeft Gassel met veel oog voor detail weer en in zijn landschappen plaatst hij talloze kleine figuren en verhalende scènes. Het landschap is gebaseerd op voorbeelden van andere kunstenaars en slechts deels op observatie van de werkelijkheid. Deze schilderijen passen qua onderwerp en voorstellingswijze bij de smaak van het groeiende publiek van rijke burgers. Lucas Gassel is ook opgenomen in "Het Schilder-Boeck" van Karel van Mander (1604) waarin voortgegaan wordt op de informatie van Lampsonius. Hij noemt hem een ‘soet prater’ en maker van een beperkt aantal landschappen in olie- en waterverf. Met dit laatste worden schilderijen op doek bedoeld waarvan er geen bewaard gebleven is. Omdat Van Mander Gassel vooral kenmerkte als een schilder van landschappen die mensfiguren als kleine poppetjes weergeeft, staat de kunstenaar sindsdien bekend als landschapschilder. Ook nam Van Mander een vertaling op van het gedicht dat Lampsonius in het latijn schreef en publiceerde in zijn Effigies. Deze vertaling luidt: "Ghy Lucas weest ghegroet, voor allen and'ren weert, Die van my zijt niet min als eyghen Vader gh’eert, Die my ghegheven zijt ten eersten een beginder, Van dat ick worden ben een Schilder-const beminder, Als ghy Landtschap en hut maelt met gheleerde handt, U vroomheyt was ghelijc u Const en u verstandt, En al dat ‘t vromer hert door liefde can gheleyden: Daerom laet van u deucht, en Const t’gherucht uytbreyden, En stadich leven oock van nu tot alder tijdt, O oudt Man, die my lief om twee oorsaken zijt". Het talent van Lucas Gassel kan gezien worden als een uitzondering in het Helmondse. Op een gegeven moment is hij naar Antwerpen en Brussel vertrokken. Dat hij als Brabander naar deze steden trok, is niet vreemd. In die tijd behoorde Brussel met steden als Brugge en Antwerpen tot het noordelijke Mekka van de Europese schilderkunst. Over mogelijke leermeesters en contacten met andere kunstenaars en opdrachtgevers is ook weinig bekend.