Yinka Shonibare

[In het werk van de Brits-Nigeriaanse kunstenaar Yinka Shonibare MBE (Londen, 1962) spelen actuele thema’s als immigratie en (post)kolonialisme een belangrijke rol. Dit komt voort uit zijn persoonlijke geschiedenis: hij is geboren in Londen en groeide op in Nigeria, maar ervaarde vanaf zijn studietijd in Londen dat er van hem werd verwacht zich met zijn Afrikaanse achtergrond bezig te houden. Door gebruik te maken van Vlisco stoffen, oftewel ‘Dutch wax’ speelt hij met deze verwachtingen. Deze stof staat internationaal voor de Afrikaanse identiteit, maar wordt al 170 jaar gemaakt in Helmond. Het werk van Yinka Shonibare gaat zo een spel aan met ons kijkgedrag en interpretatie: de verleidelijke beelden die hij ons voorschotelt blijken bij nader inzien vaak te verwijzen naar pijnlijke momenten in onze geschiedenis en in de huidige actualiteit. Daarbij weet hij historische thema’s te actualiseren, door ze naar het heden te transporteren. Shonibare wil ons bewust maken dat de geschiedenis nog steeds invloed uitoefent op het heden. Dit toont hij onder andere aan door ons taferelen te laten zien uit de 18e eeuw, van een maatschappij die op het moment van verandering staat. Shonibare trekt een parallel met de huidige tijd in die zin dat nu niet de adel letterlijk onthoofd zal worden met de guillotine, maar hoe de adel functioneert als historische icoon voor macht en eerbied, vaak puur en alleen gebaseerd op afkomst. Postkolonialisme & hybriditeit De laatste jaren (vanaf circa 2012) neemt het thema postkolonialisme een steeds grotere plek in binnen het kunstdiscours en ook de maatschappij. Binnen postkoloniale kritiek is hybriditeit een belangrijke term: het idee dat identiteit niet vaststaat maar juist altijd in ontwikkeling. Shonibare is zelf een goed voorbeeld van een hybride kunstenaar, één die niet langer zonder meer gerekend kan worden tot één nationaliteit, maar zowel Brit als Nigeriaan en zowel Europeaan als Afrikaan is. Dit sluit ook goed aan bij het idee van postkolonialiteit: dat het tegenwoordig steeds lastiger is om binnen vaststaande categorieën te denken. Wat betekent het om Brits-Nigeriaans te zijn in deze tijd? En is het eigenlijk nog wel relevant om iemands nationaliteit te benadrukken? Dit staat centraal in het werk van Shonibare in de zin dat hij speelt met de associaties die mensen hebben bij de Vlisco stoffen. Ze doen ons denken aan Afrika, maar zijn ondertussen een Nederlandse uitvinding (en tegelijkertijd gebaseerd op de Indonesische batiktechniek). Zelf is Shonibare ook opgegroeid tussen verschillende culturen in, maar vanwege zijn uiterlijk wordt hij alsnog vaak gerekend tot Afrikaans en wordt van hem verwacht dat hij zich ook met zijn Afrikaanse geschiedenis bezighoudt. In deze geglobaliseerde wereld is het dan ook relevant om je af te vragen: doet nationaliteit er nog wel toe? Hij zegt hier zelf over: “as an artist of African origin … there is an expectation that I am still connected to traditional African art, even though I am a twenty-first century person and it would be rather odd to imagine that a French or English artist is remotely interested in medieval art”. [YS, 2007] Daarnaast wil hij duidelijk maken dat in de huidige wereld samenlevingen zo gemengd zijn geworden dat het onmogelijk lijkt om op basis van uiterlijk of levensstijl te bepalen wie tot welke nationaliteit iemand behoort. Voor Shonibare kan alleen nog een beroep worden gedaan op stereotypen om de kenmerken van een specifieke samenleving, de verschillende geschiedenissen en mogelijke toekomst te kunnen beschrijven. Aan de hand van de kleurrijke Vlisco stoffen komen deze thema’s aan de orde in zijn werk. De kunstenaar brak internationaal definitief door met zijn werk ‘Gallantry and criminal conversation’ (2002) dat in het zelfde jaar te zien was op Documenta 11 in Kassel, georganiseerd door Okwui Enwezor. Daarvoor was hij al opgevallen als een van de deelnemers van de fameuze Sensation tentoonstelling (1997-1998) met werk uit de collectie van de Britse verzamelaar Charles Saatchi. De expositie was na London (Royal Academy of Art) in Berlijn en New York te zien.]