De man op dit historische portret is de Spaanse koning Filips II. Het portet is vermoedelijk geschilderd in de eerste helft van de zeventiende eeuw, in de stijl van Anthonis Mor (1560-1625). Hoe lang het heeft gehangen in ons kasteel en door wie het daar is gebracht, weten we niet. Wat we wel weten is dat dit portret na het overlijden van de laatste kasteelheer Wesselman met een aantal andere werken terugkeerde naar het Rijksmuseum. Het verhaal gaat dat de schoonzoon van deze Wesselman de werken ruilde voor portretten van zijn eigen familie. Tien jaar geleden schonk het Rijks de werken aan het museum, behalve het portret van Filips II. Tot nu dus. Door de goede contacten is de conservator erin geslaagd dit portret weer naar Helmond te halen. Het bleek alleen wel in slechte staat, en het wordt nu gerestaureerd bij Stichting Restauratie Atelier Limburg (SRAL). Het is waarschijnlijk weer helemaal in mooie staat rond 1 april. Dan krijgt het portret een plek in de kasteelpresentatie, in de Cortenbachzaal.
Was er een directe link met het portret en het kasteel?
De Spaanse koning heeft het kasteel nooit bezocht. Toch was de trouw van de Cortenbachs onverminderd groot aan de Spaanse bezetting tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Zo werd een lid van deze kasteelfamilie naar Den Bosch gezonden om die stad tegen de Geuzen te beveiligen, een in die tijd strategisch zeer belangrijke plek. Daarnaast waren de Cortenbachs ook actief aan het hof van Brussel. Waarom hing dit portret dan in het kasteel? Je zou als hypothese kunnen stellen dat het niet vreemd is dat je een schilderij van de hoogste baas in je kasteel hebt hangen; gekregen als relatiegeschenk of zelf gekocht omdat je een ieder wilde tonen dat je achter Spanje stond.
Topwerk of niet
Het is duidelijk geen topwerk vervaardigd door de belangrijkste portrettisten van Philips II. Het portret is productiewerk dat in die tijd in veelvoud werd vervaardigd voor mensen die zo’n portret wilden of moesten hebben.
We nemen je graag mee in de voetsporen van de restaurateur, want hoe gaat dit proces nu eigenlijk in zijn werk?
Het schilderij is oorspronkelijk geschilderd op paneel, bestaande uit drie planken. In het verleden is de verflaag overgezet naar een textiele drager. Deze textiele drager is vervolgens (wanneer precies weten we niet) bedekt door een steundoek aan te brengen aan de achterzijde. Het typische rechthoekige craquelé patroon dat zichtbaar is in de grondering, verraad dat het schilderij oorspronkelijk op paneel geschilderd was. Bovendien, als je het oppervlak van héél dichtbij bekijkt, zijn er op enkele plekken kleine splinters van hout te vinden.
Dikke laag vernis
Het schilderij is bedekt met een dikke laag vergeelde vernis. Ook zijn grote delen van het oppervlak zo ruim overschilderd, dat veel van de originele verflaag bedekt is. Om zo veilig mogelijk te werk te gaan, wordt een speciale techniek met tissues en verdikte oplosmiddelen gebruikt. Tijdens het schoonmaakproces werd meteen duidelijk hoe groot het effect is van de behandeling, omdat de originele kleuren en contrasten weer tot hun recht komen.
Overzichtsfoto
Na het verwijderen van de vernis, overschilderingen en vullingen, wordt een overzichtsfoto gemaakt ter documentatie. Het is belangrijk om dit vast te leggen, zodat in de toekomst onderscheid kan worden gemaakt tussen de huidige staat van het werk en de materialen die we gebruiken bij de restauratie van het schilderij.
Opnieuw opbouwen
De eerste stap in het opnieuw opbouwen van het schilderij, is het aanbrengen van een synthetisch tussenvernis. Dit zorgt voor een goede verzadiging van het verfoppervlak en creëert bovendien een scheidingslaag tussen originele de verflaag en de materialen de we voor de restauratie gebruiken. Zo maken we het mogelijk voor toekomstige restauratoren om goed onderscheid te maken en indien nodig latere toevoegingen weer veilig te verwijderen.
Weer een stap richting voltooiing gezet!
Na het aanbrengen van een isolerende vernislaag zijn de lacunes in de verflaag opgevuld. Vervolgens worden alle vullingen en schades in de verflaag geretoucheerd, zodat het schilderij weer zal functioneren als portret. Het voltooien van de achtergrond heeft al een groot effect op het aanzien van het schilderij. Enkele delen worden volledig gereconstrueerd, omdat er nauwelijks originele verf meer aanwezig is.
Wil je meer weten van restauraties, bekijk dan eens de website van SRAL.
